Usulsüz Elektrik Kullanımı ve Enerji Hukuku Kapsamında Yaptırımlar
Usulsüz elektrik tüketim yöntemleri, Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği'nde tahdidi sayma yöntemi ile düzenlenmiştir. Söz konusu yönetmelikte, usulsüz elektrik kullanımı kapsamında yer alan eylemler, kaçak tüketimde olduğu gibi tutanak tanzimi ile tespit edilmektedir. Enerji hukuku mevzuatına göre, tespiti yapan dağıtım şirketi, usulsüz kullanımın belirlenmesinin ardından ilgili tüketiciye yükümlülüklerini yerine getirmesi konusunda ihbarda bulunmak zorundadır.
Eğer tüketici, kendisine yapılan usulsüz elektrik kullanımı ihbarı sonrasında belirlenen süre içinde gerekli düzenlemeleri yapmazsa, elektriği kesilir ve dahil olduğu tüketici grubuna göre Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından belirlenen kesme-bağlama bedelinin beş katı kadar üret borçlanmak durumunda kalır.
Usulsüz Elektrik Kullanımı Biçimleri
Yetkisiz Tüketici Grubunda Elektrik Kullanımı
Elektrik tedarik şirketleri satışı yapılan ve yapılması planlanan elektrik enerjisi ve/veya kapasite miktarı ile sunulan hizmet standardı bakımından benzer özelliklere sahip tüketicileri tarife uygulamaları kapsamında “tüketici grubu” olarak dikkate almaktadır. Her bir tüketici de ihtiyacına uygun olarak sunulan hizmetten faydalanma amacıyla bulunduğu tüketici grubu için sunulan tarifeye uygun tüketimde bulunmakla yükümlüdür. Bu nedenle herhangi bir başvuru yapmaksızın bulunduğu tüketici grubunun kapsamı dışında elektrik enerjisi tüketimi ilgili mevzuat gereği usulsüz elektrik kullanımı olarak düzenlenmiştir.
Tüketicinin bu yöntemle usulsüz kullanımda bulunduğunun tespiti halinde, tespiti yapan kurum tarafından usulsüz kullanım tutanağı tutularak usulsüz tüketimde bulunana, söz konusu kullanımın gerçeğe uyarlanması amacıyla gerekli başvuruyu yapması ve beyanda bulunması için 15 gün süre verildiğini bildiren ihbarın yapılması gerekmektedir. Usule uygun şekilde yapılan ihbara rağmen yükümlülüklerini yerine getirmeyen tüketicinin dahil olduğu tüketici grubundan ait olduğu yıla ilişkin Kurul Kararı ile belirlenen kesme-bağlama bedelinin 5 katı ücret tahsil edilerek görevli tedarik şirketinin bildirimi üzerine dağıtım şirketi tarafından elektriği kesilir. Şayet tüketici, usulsüz elektrik enerjisi tüketimi tespitinden önce ilgili tüzel kişilere başvuruda bulunduğunu belgelemiş ise kendisi hakkında usulsüz elektrik enerjisi tüketimine ilişkin hükümler uygulanmayacaktır.
Elektrik tedarik şirketleri, tüketicileri belirli tüketici grupları kapsamında sınıflandırır ve her grup için farklı tarifeler uygular. Usulsüz elektrik kullanımı, tüketicinin herhangi bir başvuru yapmadan farklı bir tüketici grubunun avantajlı tarifesinden faydalanması durumunda ortaya çıkar. Tespiti halinde 15 gün içerisinde düzeltme yapılması gerekmektedir, aksi halde elektrik kesme ve ceza bedeli uygulanır.
Başkasının Aboneliği ile Elektrik Kullanımı
Bir tüketicinin kendi adına perakende satış sözleşmesi yapmaksızın daha önceki abone adına ödeme yaparak elektrik tüketmesi usulsüz elektrik kullanımı sayılmaktadır. Elektrik aboneliğine ilişkin hak ve borçlar devir yasağına tabidir ve tüketicinin kendi adına abonelik oluşturması zorunludur. Tespiti halinde 15 gün içinde abonelik yapılmazsa elektrik kesilir ve cezai yaptırım uygulanır.
Elektrik aboneliğine bağlı hak ve borçlar akdi yükümlülük niteliğinde olup hizmetin sunulması ve mevzuata uygun olarak kullanılması aradaki abonelik sözleşmesinin varlığına bağlıdır. Bu nedenle sunulan hizmetin dayanağı olan aboneliğin fiili tüketici adına olması zaruridir. Nitekim, yönetmeliğin 31. Maddesinde “Tüketici, perakende satış sözleşmesi kapsamındaki haklarını veya yükümlülüklerini önceden görevli tedarik şirketinin yazılı onayını almaksızın başkalarına devir, temlik ve rehin edemez.” denilerek aboneliğin devredilemeyeceği de hüküm altına alınmıştır. Düzenlenen bu devir ve temlik yasağı ile fiili kullanıcının sözleşme ilişkisi kurma mecburiyeti desteklenmiştir. Tüketicinin bu yöntemle usulsüz kullanımda bulunduğunun tespiti halinde, tespiti yapan kurum tarafından ilgili usulsüz kullanım tutanağı tutularak usulsüz tüketimde bulunana, kendi adına sözleşme imzalaması için 15 gün süre verildiğini bildiren ihbarın yapılması gerekmektedir. Usule uygun şekilde yapılan ihbara rağmen yükümlülüklerini yerine getirmeyen tüketicinin dahil olduğu tüketici grubundan ait olduğu yıla ilişkin Kurul Kararı ile belirlenen kesme-bağlama bedelinin 5 katı ücret tahsil edilerek görevli tedarik şirketinin bildirimi üzerine dağıtım şirketi tarafından elektriği kesilir. Şayet tüketici, usulsüz elektrik enerjisi tüketimi tespitinden önce ilgili tüzel kişilere başvuruda bulunduğunu belgelemiş ise kendisi hakkında usulsüz elektrik enerjisi tüketimine ilişkin hükümler uygulanmayacaktır.
Ölçme Noktasından Sonra Başkalarına Elektrik Verilmesi
Bir tüketicinin kendi elektrik tesisatından başka bir kişiye elektrik enerjisi vermesi, eğer serbest tüketici sınırlarının dışında yapılıyorsa usulsüz elektrik kullanımı sayılmaktadır. Bu durumda tespit yapılır ve 15 gün süre verilerek düzeltme istenir. Aksi halde elektrik kesilir ve ceza uygulanır.
Mevzuatta tüketicinin ölçme noktasından sonra bir başkasına elektrik enerjisi vermesi usulsüz tüketim olarak kabul edilmiş ve yasaklanmıştır. Bu durumun istisnası ise yönetmeliğin ortak sayaç kullanımına izin verdiği hallerdir. Ortak sayaç kullanımının yasal sınırlar içinde olup olmadığının sağlıklı şekilde değerlendirilmesi içinse tüketici-serbest tüketici ayrımının incelenmesi gerekmektedir. Yönetmeliğin 6. maddesinde serbest tüketici kavramı tanımlanmış olup “İletim sistemine doğrudan bağlı olan gerçek veya tüzel kişiler, organize sanayi bölgesi tüzel kişilikleri ve bir önceki takvim yılında veya içinde bulunulan yılda serbest tüketici limitini aşan miktarda elektrik tüketilen kullanım yerinin kullanım hakkına sahip ya da kullanım hakkını edinen tüketiciler” serbest tüketici olarak kabul edilmiştir. Bir başka ifade ile serbest tüketici “Kurul(EPDK) tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimi bulunduğu veya iletim sistemine doğrudan bağlı olduğu veya organize sanayi bölgesi tüzel kişiliğini haiz olduğu için tedarikçisini seçme hakkına sahip gerçek veya tüzel kişiyi” tanımlamaktadır. Bu tüketiciler ikili anlaşmalar neticesinde tedarikçi firmanın onayı ile ortak sayaç kullanabilmektedirler.
Yönetmelikle belirlenen bu şartları taşıyanlar dışında kalan tüketicilerin kendi tesisatında ölçme noktasından sonra bir başkasına elektrik enerjisi vermesi usulsüz tüketim olarak nitelendirilecektir. Tüketicinin bu yöntemle usulsüz kullanımda bulunduğunun tespiti halinde, tespiti yapan kurum tarafından ilgilisine usulsüz kullanımdan vazgeçmesi ve tesisatında gerekli düzenlemeleri yapması için 15 gün süre verildiğini bildiren ihbarın yapılması gerekmektedir. Usule uygun şekilde yapılan ihbara rağmen yükümlülüklerini yerine getirmeyen tüketicinin dahil olduğu tüketici grubundan ait olduğu yıla ilişkin Kurul Kararı ile belirlenen kesme-bağlama bedelinin 5 katı ücret tahsil edilerek görevli tedarik şirketinin bildirimi üzerine dağıtım şirketi tarafından elektriği kesilir. Şayet tüketici, usulsüz elektrik enerjisi tüketimi tespitinden önce ilgili tüzel kişilere başvuruda bulunduğunu belgelemiş ise kendisi hakkında usulsüz elektrik enerjisi tüketimine ilişkin hükümler uygulanmayacaktır. Söz konusu usulsüz tüketim ile ilgili bir diğer husus olan usulsüz şekilde elektrik alanın hukuki ve cezai sorumluluğunun ne olduğuna ilişkin ise yönetmelikte herhangi bir düzenleme yer almamaktadır.
Kullanılan elektrik enerjisine ilişkin bir sözleşmenin mevcut olması ve tüketim miktarının ölçülebilir olması göz önüne alındığında bunun bir “kaçak tüketim” niteliği taşımadığının kabulü gerekmektedir. Öte yandan enerji alan tarafın söz konusu tüketime ilişkin herhangi bir sözleşmesi mevcut değildir. Yönetmeliğin 42. Maddesinde düzenlendiği üzere “Perakende satış sözleşmesi veya ikili anlaşma olmaksızın dağıtım sistemine müdahale ederek elektrik enerjisi tüketmesi” kaçak elektrik tüketimi olarak kabul edilmekte ise de bu durumda tespit edilenden fazla bir tüketimden söz edilmeyeceği de ortadadır. Açıklanan nedenle enerji alana ilişkin mevzuatta herhangi bir düzenlemeye yer verilmemiş olması ve söz konusu tüketimin “kaçak elektrik tüketimi” niteliğinde olmadığı da göz önüne alındığında, usulsüz enerji verene karşı izlenecek olan ihbar sürecinin usulsüz enerji alana karşı da uygulanabileceği -yalnızca usulsüz kullanımdan vazgeçmesi, tesisatında gerekli düzenlemeleri yapması ve kendi adına abonelik kaydı oluşturması yönünden- kabul edilmektedir.
Gücün Artırılması Halinde Bildirim Yapılmaması
Tüketici, güç trafosunu değiştirdiği halde ilgili dağıtım şirketine yazılı bildirim yapmazsa, bu durum usulsüz elektrik kullanımı olarak kabul edilir. 15 gün içerisinde gerekli bildirim yapılmazsa elektrik kesilir ve cezai işlem uygulanır.
Güç trafoları kullanılacağı gerilim sınıfına göre seçilir. Enerji üretim merkezinde üretilen elektrik, dağıtım firmaları tarafından trafolar aracılığıyla hizmet verilen tüketici grubuna göre voltajı belli oranda düşürülerek şehir merkezlerine dağıtılır. Dağıtım şirketleri her tüketici için ait olduğu tüketici grubuna uygun olacak şekilde güç trafolarının dağılımını yapmaktadır. Bu nedenle tüketicinin güç trafosunu değiştirdiği halde ilgili tüzel kişilere durumu yazılı olarak 15 gün içerisinde bildirmemesi mevzuatta usulsüz tüketim olarak düzenlenmiştir. Tüketicinin bu yöntemle usulsüz kullanımda bulunduğunun tespiti halinde, tespiti yapan kurum tarafından ilgilisine yükümlülüklerini yerine getirmesi için 15 gün süre verildiğini bildiren ihbarın yapılması gerekmektedir. Usule uygun şekilde yapılan ihbara rağmen yükümlülüklerini yerine getirmeyen tüketicinin dahil olduğu tüketici grubundan ait olduğu yıla ilişkin Kurul Kararı ile belirlenen kesme-bağlama bedelinin 5 katı ücret tahsil edilerek görevli tedarik şirketinin bildirimi üzerine dağıtım şirketi tarafından elektriği kesilir.
Güç Artırımı Yapılmadan Elektrik Tüketimi
Tüketicinin, bağlantı gücünü belirlenen oranlardan daha fazla kullanması ve ilgili lisans sahibi şirketlere başvurmaması durumunda usulsüz elektrik kullanımı ortaya çıkar. İki ay üst üste bu ihlali gerçekleştiren tüketiciye bildirim yapılır ve 30 gün içinde gerekli düzeltme talebinde bulunmazsa elektrik kesilir ve cezai işlem uygulanır.
İşbu usulsüzlük Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği’nde “Mesken tüketici grubunda yer alan tüketiciler hariç, kendisine ait tesis veya tesislerdeki bağlantı gücünün yüzde yirmiden daha fazla artması halinde, ilgili mevzuat çerçevesinde ilgili lisans sahibi tüzel kişiye başvurmaması veya başvurmuş olmasına rağmen ilgili mevzuat kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmemesi” şeklinde tanımlanmıştır. Kullanıcıya bağlantı ve sistem kullanım anlaşmalarında tahsis edilen kapasite, kullanıcının anlaşma gücünü oluşturur. İletim sistemine bağlantı noktasından alınan veya verilen elektrik enerjisi kapasitesinin azami değeri, bağlantı ve sistem kullanım anlaşmalarında belirtilen anlaşma gücünü aşamayacaktır. Ancak, arz güvenliği gerekçesiyle Bakanlık tarafından talep edilmesi durumunda, Kurul(EPDK) tarafından belirlenecek süre boyunca ve ilgili Kurul kararında belirtilen esaslar çerçevesinde, üretim tesisleri tarafından anlaşma gücünün üzerinde sisteme elektrik enerjisi verilebilir. Bu kapsamda anlaşma gücünün üzerinde sisteme verilen enerji güç aşımı olarak değerlendirilmez.
Mesken olarak dağıtım sistemine bağlı olan kullanıcılar dışındaki bir kullanıcının anlaşma gücünü iki ay üst üste yüzde yirmiden fazla ihlal ettiğinin dağıtım şirketi tarafından tespit edilmesi ve gerekli görülmesi halinde, kullanıcıya güç ihlalinin tekrarlanmaması veya güç arttırma talebinde bulunulması gerektiği bildirilir. Bildirim tarihinden itibaren; 30 gün içerisinde güç artırımı talebinde bulunmayan veya talepte bulunduğu halde talebi kabul edilmeyenlerden takip eden 6 aylık süre içerisinde anlaşma gücünü tekrar yüzde yirmiden fazla ihlal eden tüketicilere usulsüz elektrik enerjisi tüketimine ilişkin ilgili mevzuat hükümleri, üreticilere ise bağlantı anlaşmasında düzenlenmiş bulunan yaptırımlar uygulanır.
Tüketici, anlaşma gücünü artırmak veya azaltmak üzere bağlantı anlaşmasında değişiklik yapılmasını talep edebilecektir. Talep edilen yeni anlaşma gücünün ilgili tüketicinin mevcut bağlantı anlaşmasındaki kurulu gücünde artış gerektirmesi halinde tüketici bir tadilat projesi ile başvuru yapmak zorundadır. Dağıtım şirketi, tüketicinin talebini inceler ve inceleme sonuçları ile uygulamaya esas cevabını, on beş iş günü içerisinde kullanıcıya yazılı olarak veya kullanıcının talep etmesi halinde elektronik olarak bildirir. Bu prosedürü izlemeksizin ya da dağıtım şirketinin onayı hilafına yapılan tüketim ise usulsüz nitelikte olacaktır. Tüketicinin bu yöntemle usulsüz kullanımda bulunduğunun tespiti halinde, tespiti yapan kurumun ilgilisine yükümlülüklerini yerine getirmesi için ihbarda bulunması gerekmektedir. Usule uygun şekilde yapılan ihbara rağmen yükümlülüklerini yerine getirmeyen tüketicinin dahil olduğu tüketici grubundan ait olduğu yıla ilişkin Kurul Kararı ile belirlenen kesme-bağlama bedelinin 5 katı ücret tahsil edilerek görevli tedarik şirketinin bildirimi üzerine dağıtım şirketi tarafından elektriği kesilir.
Sonuç
Usulsüz elektrik kullanımı, Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği kapsamında belirlenen kurallara aykırı olarak gerçekleştirilen elektrik tüketimi biçimlerini ifade eder. Enerji hukuku mevzuatına göre, usulsüz elektrik kullanımı tespit edildiğinde ilgili tüketiciye 15 gün süre verilerek durumu düzeltmesi istenir. Bu süre zarfında gereklilikleri yerine getirmeyen tüketiciler elektrik kesintisi ve yüksek oranlı cezai yaptırımlarla karşı karşıya kalmaktadır. Elektrik tüketim kurallarına uymak ve gerekli abonelik bildirimlerini zamanında yapmak, hukuki ve mali yaptırımlarla karşılaşmamak adına büyük önem taşımaktadır.
Usulsüz elektrik enerjisi tüketimi niteliğindeki eylem biçimleri Yönetmelik’te sayılmış olup Yönetmelik’teki düzenlemeler ile usulsüz tüketime neden olan aykırılıkların giderilmesi için dağıtım şirketine ihbarda bulunma, usulsüz tüketim yapan kullanıcıya da 15 günlük süre içerisinde aykırılığı ortadan kaldırma veya bu yönde gerekli başvuruyu yapma zorunluluğu yüklenmiştir. Bu sürecin başlaması için usulsüz tüketim tespitini havi tutanağın varlığı zorunludur. Yükümlülüklerini yerine getirmeyen tüketici, enerjisinin kesilmesi ve kesme-bağlama ücretinin beş katı tutarında ücret ödemesi ile karşı karşıya kalacaktır.
Av. Mustafa Yoğurtçu
Kaynakça
1) Kaçak Elektrik - Hukuki ve Cezai Sorumluluk, Av. Emrah AKIN, Seçkin Hukuk, Ankara, 2019
2.)Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği
3.)Elektrik Piyasası Bağlantı Ve Sistem Kullanım Yönetmeliği
4.)Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği
5.)Elektrik Piyasası Kanunu